مقدمه
نرخ های بهره بالا و یا پایین معمولا نتیجه واکنش های بانک های مرکزی برای مقابله با تورم است. اگر تورم کاهش پیدا کند رشد اقتصادی نیز کند می شود و زمانی که تورم افزایش پیدا می کند اقتصاد جامعه دچار بحران می شود از این رو بانک های مرکزی سیاست هایی را برای کنترل و محار آن اعمال می کنند. در ادامه در کنار تعریف مفاهیم اصلی به توضیح بیشتر در این زمینه خواهیم پرداخت.
تورم چیست و چگونه محاسبه می شود؟
به افزایش قیمت کالا و خدمات تورم می گویند. این افزایش به عوامل زیادی وابسته می باشد که بر اساس شاخص های اقتصادی در بازه های زمانی روزانه، ماهانه و سالانه اندازه گیری می شوند. این شاخص ها عبارتند از :
- شاخص بهای مصرف کننده (CPI)
- شاخص بهای تولیدکننده (PPI)
- شاخص بهای کالاهای صادراتی (XPI)
- شاخص بهای کالاهای وارداتی (MPI)
- شاخص بهای خرده فروشی (RPI)
- شاخص بهای عمده فروشی (WPI)
از میان شاخص های اقتصادی فوق شاخص های PPI و CPI بیشترین کاربرد را دارند زیرا مهمترین شاخص های تورمی می باشند که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
شاخص CPI چیست؟
CPI یا شاخص قیمت مصرف کننده به تغییرات قیمت کالاهای مصرفی و اساسی خانوار و سایر اقشار جامعه اشاره دارد. CPI یکی از مهمترین شاخص های تورمی است که برای اندازه گیری و تغییرات سبد کالا و خدمات مصرفی خانوار استفاده می شود. پس ازجمع آوری اطلاعات و داده های قیمتی و انتشارنتایج شاخص قیمت مصرف کننده، بانک های مرکزی جهت سیاست گذاری های پولی مرتبا جلساتی را برگزار می کنند سپس نتیجه این جلسات منتشر شده و در اختیار عموم قرار می گیرد.
شاخص PPI چیست؟
PPI یا شاخص قیمت تولید کننده میزان تولید کالا ها و خدمات را اندازه گیری می کند. کاهش این شاخص تورمی به معنای افزایش قیمت کالا و خدمات می باشد.
قیمت ها جهت ارزیابی چگونه جمع آوری می شوند؟
قیمت های تولید کننده و مصرف کننده جهت ارزیابی میزان تورم از منابع مختلفی همچون خرده فروش ها و عمده فروش ها، سوپرمارکت ها، فروشگاه های زنجیره ای ، وب سایت ها، داده های معتبر دولتی و ارائه دهندگان محصولات و خدمات و … جمع آوری می شوند.
عوامل اصلی بوجود آورنده تورم چیست؟
عوامل اصلی بوجود آورنده تورم به سه دسته کلی تقسیم می شوند که عبارتند از: کاهش تقاضا ، افزایش هزینه ها، انتظارات تورمی
افزایش تقاضا
افزایش تقاضا زمانی اتفاق می افتد که تقاضا جهت خرید کالاها و خدمات درخواستی توسط مصرف کنندگان نسبت به تولید کالا ها و خدمات ارائه شده بیشتر باشد. تقاضای زیاد فشار زیادی را بر روی قیمت کالاها وارد میکند و قیمت ها را بالا می برد که در نهایت منجر به ایجاد تورم می شود و ادامه آن نیز به افزایش تورم و بوقوع پیوستن بحران های اقتصادی خواهد انجامید.
افزایش هزینه ها
کاهش عرضه کالاها و خدمات قابل تولید در اقتصاد باعث افزایش هزینه ها می شود. از طرفی دلیل کاهش تولیدات اقتصادی یک جامعه نیز کم بودن اعتبارات مالی و افزایش هزینه تولید است. اگرعرضه کاهش پیدا کند اما تقاضا تغییری نکند فشار بیشتری به تورم وارد می کند و آن را به بالاترین میزان خود می رساند.
انتظارات تورمی
تمامی انتظارات و پیش بینی هایی که خانواده ها، بنگاه های اقتصادی و کسبه و دلالان از قیمت ها در آینده دارند انتظارات تورمی نام دارد. این انتظارات و پیشبینی ها بسیار مهم هستند زیرا افراد و بنگاه ها و اقتصاد یک کشور را تحت تاثیر قرار می دهند.
به عنوان مثال شرکت ها می توانند با پیشبینی های تورمی درست در خصوص قیمت گذاری کالاهای خود در آینده بهتر تصمیم گیری کنند و یا کارگران اگر انتظار داشته باشند در آینده شاهد تورم بیشتری خواهند بود می توانند درخواست افزایش حقوق بدهند.
با افزایش نرخ تورم چه اتفاقی می افتد؟
بدلیل افزایش قیمت ها قدرت خرید مصرف کنندگان کاهش پیدا می کند و به تبع آن جامعه دچار رکود می شود. بنگاه ها و کارخانجات ناچار به تعدلیل نیرو خواهند شد و نرخ بیکاری افزایش پیدا میکند.
نرخ بهره چیست و چگونه محاسبه می شود؟
نرخ بهره هزینه ای اضافی است که به ازای دریافت پول و یا اعتبار پرداخت می شود.
نرخ بهره برای سرمایه گذاران بانک ها و مراکز نقدشوندگی بسیار مهم می باشد زیرا ارتباط زیادی با بازده هی سرمایه گذاران دارد. وام گیرندگان و دریافت کنندگان اعتبارنیز برای بازپرداخت های وام های خود به یک نرخ بهره منطقی نیازمند هستند.
همچنین پیشبینی نرخ بهره به تصمیم گیری های آینده سرمایه گذاران و دریافت کنندگان خدمات کمک می کند. نرخ بهره را به دو صورت ساده و یا مرکب اندازه گیری می کنند.
فرمول محاسبه نرخ بهره ساده: P*I*N
فرمول محاسبه نرخ بهره مرکب : P× [(۱+i)n-1]
در این دو فرمول P معادل اصل سرمایه، Iمعادل نرخ بهره سالانه وN معادل تعداد سالها می باشد.
انواع نرخ بهره عبارتند از:
نرخ بهره اسمی
نرخ بهره واقعی
نرخ واقعی موثر
عوامل موثر بر نرخ بهره کدامند؟
قدرت اقتصادی
دریک اقتصاد قوی زمانی که تقاضا برای دریافت کالا افزایش پیدا کند قیمت ها نیز همزمان با آن افزایش می یابد چراکه کسب و کارها و بنگاه های اقتصادی تلاش می کنند که پول بیشتری بدست بیاورند تا تولیدات بیشتری داشته باشند و به تبع آن نیازهای مصرف کننده را مرتفع نمایند. در نهایت این نرخ ها توسط بانک های مرکزی با اعمال سیاست های صحیح پولی کنترل می شوند زیرا یکی از وظایف اصلی بانک های مرکزی اعمال سیاست های پولی در جهت کنترل نرخ بهره می باشد.
تورم
هماهنطور در ابتدای مقاله توضیح داده شد به بالا رفتن قیمت کالا و خدمات تورم گفته می شود.
سیاست های دولت ها
دولت نقش مهمی در تعیین نرخ بهره دارد. این نرخ ها منجر به ایجاد تغییرات اقتصادی در جهت منفی و یا مثبت در یک کشور می شود. دولت برای کنترل نرخ تورم ممکن است به بانک مرکزی دستور دهد که نرخ بهره را در کوتاه مدت افزایش و یا کاهش می دهد.
عرضه و تقاضا
نرخ بهره بر اساس قیمت عرضه و تقاضا محاسبه می شود. زمانیکه تقاضا برای دریافت وام و اعتبارات پولی زیاد شود وام دهندگان نرخ های بهره خود را افزایش می دهند. آنها با افزایش بهره می توانند بازدهی بالاتری برای اعطای اعتبارات بیشتر داشته باشند.
ریسک
اگراعطای وام ریسک زیادی داشته باشد، نرخ بهره ای که باید در ازای آن پرداخت شود بیشتر خواهد بود.
مدت زمان بازپرداخت
مدت زمان بازپرداخت تسهیلات دریافت شده به طرز قابل توجهی بر روی نرخ بهره تاثیر می گذارد. هرچه مدت زمان بازپرداخت طولانی تر شود نرخ بهره نیز افزایش پیدا می کند زیرا وام دهندگان و اعطا کنندگان تسهیلات از این طریق می توانند ریسک های خود را کاهش دهند.
با افزایش نرخ بهره چه اتفاقی می افتد و چه کسانی از نرخ بهره سود میبرند؟
نرخ بهره بالا دریافت وام را برای مصرف کنندگان و کسب و کارها سخت تر می کند و از طرفی نیزدر نقطه مقابل آن منجر به بازدهی بالا برای بانک ها، مراکز نقد شوندگی به دلیل جذب سپرده ی بیشترمی شود. نهاد هایی مانند بانک ها و کارگزاران بانکی، شرکت های بیمه، مدیران کسب کار و … از نرخ های بهره بالا سود می برند.
ارتباط بین تورم و نرخ بهره چگونه است؟
همانطور که گفته شد ارتباط زیادی بین تورم و نرخ بهره وجود دارد هرگاه خبری در خصوص نرخ بهره در یک کشور منتشر شود تمامی اقشار جامعه از تجار و دلالان گرفته تا عموم مردم تصمیمات و سیاست های بانک مرکزی را پیشبینی می کنند که عمده این پیشبینی ها در خصوص تورم می باشد.
همینطورهنگاهی که تورم افزایش بیشتری پیدا کند نرخ بهره نیز با آن افزایش پیدا می کند به این دلیل که وام دهندگان نیازمند به اعتبارات بیشتر و بازدهی بیشتری خواهند بود تا مطمئن شوند به دلیل افزایش هزینه ها قدرت اعتبار دهی و سرمایه گذاری خود را از دست نمی دهند.
چه کسانی در خصوص نرخ بهره تصمیم گیری می کنند؟
دولت ها و بانک های مرکزی نرخ بهره را کنترل کرده و در خصوص آن تصمیم گیری می کنند. بانک ها برای تعیین اهداف نرخ بهره جلساتی تشکیل می دهند. شاخص PPI و CPI از شاخص های بسیار مهمی هستند که بعد از بررسی این دو شاخص توسط بانک مرکزی بسرعت جلساتی برگزار شده و سیاست های پولی اعمال می شود.
